Wij hebben goed nieuws voor jou! Het is namelijk mogelijk om je gedrag richting gezondheidsbevordering in positieve zin te veranderen, zolang je maar weet op welke knoppen je moet drukken om bij de categorie ‘instellingen’ te komen in jouw brein. Eigenlijk is dit erg eenvoudig. Veranderen begint in je hoofd en dan ga je het gewoon doen. Het liefst in kleine stappen die je succesvolle ervaringen gaan opleveren. Toch blijkt slechts 7% van de mensen in staat om zelfstandig te komen tot een blijvende gedragsverandering. Met enige hulp en coaching neemt dit percentage toe, maar niet spectaculair. Hoe komt dit? 

Om dit te begrijpen, nemen we een kijkje in de diepere lagen van onze hersenen. We gaan op zoek naar ons beslisbrein. Dit beslisbrein heeft niet veel op met lange termijn resultaten, laat staan met gezondheid. Korte termijn bevrediging blijkt de sterkste drijfveer te zijn van dit deel van onze hersenen, gebaseerd op de patronen ‘avoiding pain’ (vermijden van pijn en ongemak) en ‘seeking pleasure’ (behalen van genot). Het liefst met minimale inspanningen. 

Drie lagen in ons brein

Onze hersenen zijn opgebouwd uit drie verschillende lagen. Aan de basis ligt ons vitale brein. Dit deel van onze hersenen functioneert zelfstandig buiten onze wil om. Het regelt fysiologische processen als onze hartslag, bloeddruk en spijsvertering. Vergelijk de werking van het vitale brein met een thermostaat. Het reageert op veranderingen in ons lichaam en zet een tandje bij of doet een stapje terug wanneer nodig. 

De middelste laag van ons brein wordt het emotionele brein genoemd. De enige werkelijkheid die voor dit deel van onze hersenen bestaat, is dat wat er nu is. Bovenop deze twee lagen ligt ons unieke mensenbrein, de cortex. Deze onderscheidt ons van veel andere schepsels in de natuur. Tijdsbesef, zelfreflectie, complexe taal en rationaliteit zijn slechts een greep uit de vele mooie functies van dit deel van onze hersenen. De cortex maakt dat wij onszelf nogal belangrijk en uniek vinden en onszelf overschatten. Victor Lamme noemt dit deel van ons brein ook wel de mentale babbelbox. Vele praatjes, interessante verhalen en beschouwingen, maar uiteindelijk weinig daden. Daden komen uit ons emotionele brein. Deze beschouwt de wereld om ons heen vanuit het hier en nu en wil dit meestal graag zo laten, gebaseerd op ‘avoiding pain’ en ‘seeking pleasure’. 

Slechte eet- en beweegpatronen domineren

Bijna 60% van de Nederlanders eet te veel en slecht en beweegt en sport te weinig. Ze doen veel dingen die weinig te maken hebben met een goede gezondheid en een vitaal leven. Waarom doen mensen dit toch, terwijl ze goed weten dat een gezonde leefstijl een verhoogde levenskwaliteit oplevert? 

Martin Appelo is een psycholoog die een leuk boek met de titel ‘Waarom veranderen (meestal) mislukt’ heeft geschreven over het onvermogen van de mens om gedrag te veranderen. Het gaat over hoe we liever ten onder lijken te gaan aan ongezond gedrag dan dat we onze leefstijl veranderen en bewuste keuzes maken voor de lange termijn. We roken, stressen, drinken, eten en zitten onszelf en onze gezondheid in de weg, terwijl we goed weten dat dit gedrag op de lange termijn niet leidt tot een hogere kwaliteit van leven. 

Het beslisbrein heeft helemaal niets op met gezondheid, als het maar lekker en gemakkelijk is. Ondertussen weet onze cortex mooie redenen en oorzaken te verzinnen waarom de tijd nog niet rijp is om ons gedrag te gaan veranderen of waarom onze pogingen tot gedragsverandering zijn mislukt. Dit deel van ons brein roept vragen op als: Mag ik dan helemaal niets lekkers meer? Als ik mijn sigaretje niet meer heb, wat heb ik dan nog wel? Moet ik me dan elke dag in sportkleding hijsen en de kou trotseren om te gaan sporten? De commercie speelt hier handig op in met het aanbieden van gemakkelijke diëten en trainingsmethoden die snel resultaat geven met minimale inspanning. Het eindresultaat is vaak dat men vele euro’s lichter en een paar illusies armer is. 

Succesvol veranderen

Wil je echt gaan slagen in nieuw en gezondheidsbevorderend gedrag? Doe het volgende:
– Verwerf inzicht in hoe slecht je huidige gedrag is voor je langere termijn gezondheid. Kijk vooral ook wat je daar nu al van merkt.
– Stel jezelf vervolgens enkele korte termijn doelen die in gemakkelijke stappen te behalen zijn. Begin met de eerste stap die voor jou het meest laagdrempelig is. Je doet dan succeservaringen op. 
– Je nieuwe gedrag moet meer aantrekkelijk en belonend zijn en meer bevrediging geven dan je oude gedrag. Vooral dit laatste blijkt de grootste uitdaging te zijn. Het zal niet altijd makkelijk zijn, maar ga toch gewoon doen. Dus kom van de bank af en start met bewegen en gezonder eten! 

Carel Schott en Coriene Lodder